Η τεχνολογία και τα κοινωνικά δίκτυα, αντί να ενδυναμώσουν τη Δημοκρατία, με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν ως μέσο και βήμα ανταλλαγής απόψεων και διαλόγου, ενισχύουν την πόλωση και καταλήγουν να γίνονται εργαλείο εξτρεμιστικών ομάδων και αυταρχικών καθεστώτων.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η βασικότερη πηγή εσόδων των εταιρειών social media είναι οι διαφημίσεις. Για να είναι προσοδοφόρα (για τους πελάτες τους αλλά και τις ίδιες τις εταιρείες) η προβολή διαφημίσεων χρειάζεται για αρχή να εξασφαλίσουν ένα «απλό» πράγμα: Οι χρήστες τους να χρησιμοποιούν τις εφαρμογές social media όλο και περισσότερο, ιδανικά ασταμάτητα.
Πέρα από αυτό, όμως, οι χρήστες της εφαρμογής θα πρέπει όχι απλά να “βλέπουν” αλλά και να αντιδρούν και να ανταποκρίνονται στις διαφημίσεις, που εμφανίζονται στην οθόνη τους.
Για να πειστεί ο χρήστης να περάσει περισσότερο χρόνο σε μια εφαρμογή, μεταξύ άλλων, πρέπει να βρίσκει σε αυτό περιεχόμενο που ταιριάζει στα ενδιαφέροντά του και του αρέσει.
Αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργία ενός προφίλ για κάθε χρήστη: Ο αλγόριθμος της εφαρμογής καταγράφει κάθε ενέργεια: σε τι κάναμε “like”, ποιο βίντεο είδαμε, τι περιεχόμενο σχολιάσαμε, τι μοιραστήκαμε με τους “φίλους” μας. Και μας προβάλει το ίδιο ή παρόμοιο περιεχόμενο. Συνεχώς.
Κάπως έτσι, ενώ χρησιμοποιούμε μια εφαρμογή social media είναι πολύ πιθανότερο να εμφανιστεί στην οθόνη μας περιεχόμενο, που ταιριάζει με τα ενδιαφέροντά μας: αγαπημένες ταινίες ή σειρές, βιβλία, τραγουδιστές κ.ο.κ. Αντίστοιχα εμφανίζονται διαφημίσεις για προϊόντα και υπηρεσίες που μας αρέσουν περισσότερο και είναι πιο πιθανό να αγοράσουμε, άρα και να ανταποκριθούμε στη διαφήμισή τους.
H κοινωνική φούσκα
Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει μόνο με προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά και με απόψεις και δημοσιεύσεις που έχουν να κάνουν με πολιτικά ή κοινωνικά ή και επιστημονικά ζητήματα. Οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων «βομβαρδίζονται» από περιεχόμενο άλλων χρηστών ή σελίδων, που κλίνει προς μία συγκεκριμένη προσέγγιση, και αναπτύσσουν την ψευδαίσθηση ότι «η πλειοψηφία συμφωνεί μαζί τους» και κατ’ επέκταση «αποκλείεται να έχουν άδικο». Εγκλωβίζονται, δηλαδή, μέσα σε μια «κοινωνική φούσκα» μέσα στην οποία εκκολάπτεται η πόλωση.
Πόλωση, που είναι σημαντικό να σημειωθεί πως δεν προκαλείται από τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά σύμφωνα με κοινωνικούς επιστήμονες, ακαδημαϊκούς, ακτιβιστές, ανθρώπους της τεχνολογικής βιομηχανίας κ.α. οξύνεται μέσα σε αυτά.
Με δεδομένο, επίσης, ότι τα κοινωνικά δίκτυα κατέχουν το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της «πίτας» του δημόσιου διαλόγου, σύμφωνα με έρευνες που αφορούν τις ΗΠΑ (αλλά θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως τα συμπεράσματά τους αφορούν έστω με αποκλίσεις πολύ περισσότερες χώρες), φαίνεται πως έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και στο να γίνει πιο έντονος ο αποκαλούμενος πολιτικός σεχταρισμός.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, όμως, μετριοπαθείς φωνές δεν ακούγονται ενώ ταυτόχρονα εκκολάπτονται και άλλοι κίνδυνοι:
- έντονη δραστηριότητα από εξτρεμιστικές ομάδες (η πλειονότητα των οποίων «προτείνεται» στους χρήστες)
- έντονη δραστηριότητα από “trolls”, τα οποία μπορεί να τρέχουν ολόκληρες ομάδες πολιτικού ή κοινωνικού περιεχομένου
- αύξηση περιεχομένου που παράγεται από bots και διασποράς fake news
- αύξηση περιπτώσεων χειραγώγησης των κοινωνικών δικτύων για πολιτικούς λόγους
Για να «επιβιώσουν» οι πολιτικοί σε αυτό το περιβάλλον πόλωσης αναγκάζονται να αναπτύξουν ακόμη πιο ακραίο λόγο, να γίνουν αναξιόπιστοι και λαϊκιστές. Ταυτόχρονα, η πόλωση εντός των κοινωνικών δικτύων μεταφέρεται και εκτός αυτών, στην «κανονική ζωή», καθιστώντας το δημοκρατικό πολίτευμα μη λειτουργικό.
Ανάλαβε δράση
- Έλεγξε τις πηγές των ειδήσεων που διαβάζεις στα κοινωνικά δίκτυα.
- Ακολούθησε χρήστες των κοινωνικών δικτύων, που δημοσιεύουν περιεχόμενο με το οποίο δεν συμφωνείς απαραίτητα. Επεδίωξε να έρχεσαι σε επαφή με την αντίθετη άποψη.
- Χρησιμοποίησε και διέδωσε τεχνολογικές εφαρμογές οι οποίες βοηθούν τη ανάπτυξη της δημοκρατίας και δεν την αποδυναμώνουν.
Ενδιαφέροντα στοιχεία
Πηγές και επιπλέον πληροφορίες
- https://www.humanetech.com/democratic-functioning
- https://www.opendemocracy.net/en/technology-and-democracy/
- https://www.ned.org/emerging-technologies-and-democracy/
- https://www.wired.com/story/how-to-stop-misinformation-before-it-gets-shared/
- Social Media and Political Dysfunction: A Collaborative Review – https://docs.google.com/document/d/1vVAtMCQnz8WVxtSNQev_e1cGmY9rnY96ecYuAj6C548/edit
- https://www.brookings.edu/blog/techtank/2021/09/27/how-tech-platforms-fuel-u-s-political-polarization-and-what-government-can-do-about-it/
- Rathje, S., Van Bavel, Jay J., van der Linden, Sander, (2021) Out-group animosity drives engagement on social media. Proceeedings of the National Academy of Sciences (PNAS) 118(26).
